Süt ve süt grubu besinler başta çeşitli memeli hayvanlardan (inek, koyun, keçi, manda) sağlanan süt ile yoğurt, peynir, kefir, dondurma vb. sütlü tatlılar ve süttozu gibi sütten yapılan ürünlerdir. Süt ve ürünleri yüksek kalitede protein, kalsiyum, fosfor, çinko, B1(tiamin), B2 (riboflavin), B6, B12 ve niasin olmak üzere birçok besin ögesi için önemli kaynaktır. A, D, E ve K vitaminleri süt yağında bulunur. Süt yağına sarımsı rengi veren içerisindeki karotenoidler ve floresan rengini veren riboflavindir. Süt yağı azaldıkça yağda çözünen vitamin içeriği de azalır. Zenginleştirilmemiş sütte D vitamin çok düşük düzeydedir.
Başta çocuklar ve gençler, doğurganlık çağındaki kadınlar ve yaşlılar olmak üzere tüm yaş grubundaki bireylerin süt ve ürünlerini her gün tüketmesi gerekmektedir.
Süt ve ürünleri grubunda yer alan yiyecekler, kalsiyumundan zengin olmaları nedeniyle özellikle çocuk ve adolesanlarda kemiklerin ve dişlerin sağlıklı gelişmesi, yetişkinlerde ise kalp-damar hastalıkları, inme, yüksek tansiyon, Tip II diyabet, osteoporoz, kolon kanserinden korunmada ve vücut ağırlığının yönetiminde önemlidir. Süt ve ürünlerinin yanı sıra balıklar (özellikle kılçığı ile beraber yenilenler), koyu yeşil yapraklı sebzeler, tam tahıl ürünleri, pekmez, zenginleştirilmiş bazı yiyecekler, badem ve kuru baklagiller de belirli bir miktar kalsiyum içerir, ancak bunlardan sağlanan kalsiyumun vücutta kullanımı süte göre daha sınırlıdır.
Süt ve süt ürünleri doymuş yağ asitleri ve kolesterol içerir. Yağ ve kolesterol alımının diyette sınırlandırılması gereken kişilerin; yağ miktarı azaltılmış veya yağsız süt, yoğurt ve peynirleri tercih etmeleri gerekir. Yağsız veya az yağlı süt ve ürünlerinin tercih edilmesi, tam süt ve ürünlerindeki aynı besin ögelerini sağlar, daha az doymuş yağ asitleri içerir, bu nedenle de daha az enerji sağlar.
Çiğ süt ve pastörize edilmemiş sütlerden yapılan peynir ve benzeri besinler Brusellozis hastalığına neden olacağından sokakta satılan kaynağı bilinmeyen sütler tüketilmemeli, ambalajlı pastörize veya UHT (uzun ömürlü) süt tercih edilmelidir.
Bazı bireyler, alerji, süt şekeri olan laktoza karşı duyarlılık (laktoz intoleransı) nedeniyle veya yanlış inançlarından dolayı süt tüketmezler. Laktoz duyarlılığı olan bireyler için, düşük laktoz içeren süt veya laktozsuz süt ürünleri bulunmaktadır. Alerji veya duyarlılık durumunda hekim ve diyetisyen ile görüşülmelidir.
Her gün, çocukların, adölesan dönemi gençlerin, gebe ve emzikli kadınlarla menopoz sonrası kadınların 2–4 porsiyon, yetişkin bireylerin 2,5-3 porsiyon süt ve ürünlerini tüketmeleri gerekmektedir. (Bir kupa (240 ml) süt veya yoğurt ile iki kibrit kutusu büyüklüğünde (60 gr) peynir bir porsiyondur).Günde bir porsiyon süt, bir porsiyon yoğurt ve bir porsiyon peynir olabildiği gibi tolerans durumuna göre eşdeğeri tüketimler olabilmektedir.
Her yaştan insanın, ama özellikle çocukların sağlığı için vazgeçilmez temel besin kaynağı süt ve süt ürünleri (yoğurt, peynir) tüketimi, ülkemizde düşük düzeylerde seyretmektedir.
Türkiye Çocukluk Çağı (ilkokul 2.sınıf öğrencileri) Şişmanlık Araştırması –COSİ-TUR 2016 ‘ya göre çocukların süt tüketimi ise aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre ilkokul 2. Sınıf çocukların %38’i her gün az yağlı ve veya tam yağlı, yağlı süt içmektedir. %31’i ise haftada 4-6 gün az yağlı ve veya tam yağlı, yağlı süt içmektedir. Dolayısı ile 2/3’si (%66) yetersiz süt tüketmektedir. (Tablo 1)
Tablo 1: Türkiye Çocukluk Çağı (ilkokul 2.sınıf öğrencileri) Şişmanlık Araştırması –süt tüketim sıklığı (COSİ-TUR )2016
| Her gün | Haftada 4-6 defa | Haftada 1-3 defa(nadiren) | Haftada 1 kereden az | Hiç |
Az yağlı/yarım yağlı süt |
%14.7 |
%13.2 |
%21.6 |
%13.5 |
% 37 |
Tam yağlı/yağlı süt |
% 23 |
%17.8 |
% 23.5 |
%12.8 |
% 23 |
Türkiye Sağlık ve Beslenme Araştırması (TBSA) 2017 verilerine göre
15 yaş üzeri kişilerde süt ve süt ürünleri (süt, peynir, yoğurt) grubunda günlük tüketim 188,2 g bulunmuştur. (Orta Anadolu’da en düşük 161.7 g, Güneydoğu Anadolu’da en yüksek 227.2 g )
*Kişi başı süt tüketimi günlük 34.5 ml, yıllık 12.5 L’dir.
*Kişi başı yoğurt tüketimi günlük 112.7 g, yıllık 41.1 kg’dır.
*Kişi başı peynir tüketimi 39.0 g, yıllık 14.2 kg’dır.
15 ve üzeri yaş bireylerde süt ve süt ürünleri alımı toplam 1.35 porsiyondur. TÜBER’ e göre süt ve süt ürünlerinden toplam 3 porsiyon alınması önerilmektedir. Önerilen miktarın altında süt ve süt ürünleri tüketilmektedir. ( 1 porsiyon süt: 240 mL, 1 porsiyon yoğurt: 200 mL, 1 porsiyon beyaz peynir: 60 g’ dır).
15-18 yaş grubunda erkeklerde süt tüketimi günlük süt tüketimi 63.4 ml, yoğurt 121.3 g, peynir 37.2 g olmak üzere toplam 225.3g ; kadınlarda süt tüketimi günlük süt tüketimi 64.4 ml yoğurt 96.9 g, peynir 24.2 g olmak üzere toplam 187.4 g.
Günlük süt tüketiminin artırılması önemlidir.
Her gün, çocukların, adölesan dönemi gençlerin, gebe ve emzikli kadınlarla menopoz sonrası kadınların 2–4 porsiyon, yetişkin bireylerin 2,5-3 porsiyon süt ve ürünlerini tüketmeleri gerekmektedir.